زون بندی تجهیزات ضد انفجار (6 زون انفجاری به همراه توضیحات)

زون بندی تجهیزات ضد انفجار

زون بندی تجهیزات ضد انفجار (Classification of areas – Explosive gas atmospheres) به معنی تقسیم بندی محیطهای خطرناک بر اساس فراوانی و مدت زمان حضور مواد قابل اشتعال در آنها است. زون بندی مناطق خطرناک یکی از مهمترین مراحل در طراحی و اجرای سیستمهای الکتریکی و ابزار دقیق در صنایع فرآیندی است. این مرحله به منظور شناسایی و ارزیابی ریسک حریق و انفجار در محیطهایی که دارای گازها، بخارات، مایعات، غبارها و الیافهای قابل اشتعال هستند، انجام میشود. زون بندی مناطق خطرناک به مهندسان این امکان را میدهد که تجهیزات مناسب و مطابق با استانداردهای ایمنی را برای هر منطقه انتخاب و نصب کنند.

تجهیزات ضد انفجار یا اتکس (ATEX)، تجهیزاتی هستند که برای استفاده در محیطهایی طراحی شده اند که در آنها خطر ایجاد جوی انفجاری وجود دارد. این محیطها میتوانند حاوی گازها، بخارات، مایعات، غبارها یا الیافهای قابل اشتعال باشند. تجهیزات ضد انفجار باید دارای محافظتهای مناسبی باشند که جلوی انتشار شعله، جرقه، حرارت یا انرژی از داخل به خارج را بگیرند و از انفجار محیط جلوگیری کنند. برای انتخاب و نصب تجهیزات ضد انفجار، باید محیطهای خطرناک را به طور دقیق زون بندی کرد.

تجهيزات ضد انفجار (Explosion -proof equipment)

تجهيزات ضد انفجار به مجموعه‌ای از تجهیزات و اقدامات اطلاق می‌شود که به منظور کاهش خطرات احتمالی انفجار و حفاظت از افراد و تجهیزات در محیط‌های پتروشیمی، نفت و گاز، معدن و صنایع دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. زون بندی تجهیزات ضد انفجار نیز به تقسیم بندی مناطق مختلف بر اساس خطرات احتمالی انفجار و استفاده از تجهیزات مناسب در هر منطقه اشاره دارد. این زون بندی باعث افزایش ایمنی و کاهش خطرات احتمالی انفجار در صنایع مختلف می‌شود.

این تجهیزات شامل سیستم‌های اطفاء حریق، سیستم‌های انتقال و ذخیره سوخت، مواد مقاوم در برابر انفجار، سیستم‌های اعلام و اطفاء اضطراری و تجهیزات محافظت فردی می‌شوند. استفاده از تجهیزات ضد انفجار در صنایع نفت، گاز، شیمیایی و معدنی از اهمیت بالایی برخوردار است و به حفظ ایمنی و سلامت کارکنان و تسهیل فعالیت‌های صنعتی کمک می‌کند.

زون بندی مناطق خطرناک

زون بندی تجهیزات ضد انفجار به معنای تقسیم بندی یک محیط قابل انفجار به مناطق کوچکتر است که در هر منطقه، تجهیزات و وسایل ضد انفجار مناسبی نصب می‌شوند. هدف اصلی زون بندی تجهیزات ضد انفجار، جلوگیری از انتشار انفجار در سراسر محیط است. با توجه به خطرات بالقوه انفجار در محیط‌های قابل انفجار، زون بندی تجهیزات ضروری است و باید با رعایت استانداردها و مقررات مربوطه انجام شود. بر اساس استاندارد بین المللی IEC 60079، مناطق خطرناک مستعد حضور گازهای قابل اشتعال به سه زون تقسیم میشوند:

•  زون صفر (Zone 0): منطقه ای که گازهای قابل اشتعال به طور مداوم یا برای مدت زمان طولانی در آن وجود دارند.

•  زون یک (Zone 1): منطقه ای که گازهای قابل اشتعال به طور معمول در شرایط عادی در آن وجود دارند یا ممکن است وجود داشته باشند.

•  زون دو (Zone 2): منطقه ای که گازهای قابل اشتعال به ندرت در شرایط عادی در آن وجود دارند و اگر وجود داشته باشند، فقط برای مدت زمان کوتاه باقی میمانند.

هر زون دارای سطح خطر متفاوتی است و بنابراین نیاز به تجهیزات مختلفی دارد. برای مثال، تجهیزاتی که برای زون صفر مناسب هستند، باید دارای محافظت ضد انفجار باشند، اما تجهیزاتی که برای زون دو مناسب هستند، میتوانند دارای محافظت ضد شعله باشند. محیطهای خطرناک مستعد حضور غبارها یا الیافهای قابل اشتعال نیز به سه زون تقسیم میشوند:

•  زون بیست (Zone 20): منطقه ای که غبارهای قابل اشتعال به شکل ابر غبار در ترکیب با هوا به طور مداوم یا برای مدت زمان طولانی در آن وجود دارند.

•  زون بیست و یک(Zone 21) منطقه ای که غبارهای قابل اشتعال به شکل ابر غبار در ترکیب با هوا به طور معمول در شرایط عادی در آن وجود دارند یا ممکن است وجود داشته باشند.

•  زون بیست و دو (Zone 22): منطقه ای که غبارهای قابل اشتعال به شکل ابر غبار در ترکیب با هوا به ندرت در شرایط عادی در آن وجود دارند و اگر وجود داشته باشند، فقط برای مدت زمان کوتاه باقی میمانند.

استعلام قیمت و نحوه اخذ گواهینامه ATEX

روش‌های زون بندی تجهیزات ضد انفجار

برای انجام زون بندی تجهیزات ضد انفجار، روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به نوع محیط و خطرات موجود، انتخاب می‌شوند. یکی از روش‌های معمول زون بندی، استفاده از طبقات مختلف است. در این روش، محیط قابل انفجار به طبقاتی تقسیم می‌شود و در هر طبقه، تجهیزات ضد انفجار مناسب نصب می‌شود. روش دیگری که استفاده می‌شود، استفاده از موانع فیزیکی مانند دیواره‌ها و درها است. با استفاده از این موانع، محیط قابل انفجار به مناطق کوچکتر تقسیم می‌شود و در هر منطقه، تجهیزات ضد انفجار نصب می‌شود.

استانداردهای زون بندی مناطق خطرناک

برای زون بندی مناطق خطرناک، استانداردهای مختلفی وجود دارد که بر اساس منشأ خطر، نوع ماده قابل اشتعال، میزان حضور ماده قابل اشتعال و شرایط محیطی، مناطق را طبقهبندی میکنند. برخی از این استانداردها عبارتند از:

•  استاندارد IEC 60079: این استاندارد بر اساس نواحی شکل گرفته است و برای زون بندی مناطق خطرناک مستعد حضور گازهای قابل اشتعال استفاده میشود. این استاندارد همچنین شامل راهنماییهایی برای انتخاب، نصب، تعمیر و نگهداری تجهیزات ضد انفجار است.

•  استاندارد NEC 500: این استاندارد بر اساس کلاسها و بخشها شکل گرفته است و برای زون بندی مناطق خطرناک مستعد حضور گازها، بخارات، مایعات، غبارها و الیافهای قابل اشتعال استفاده میشود. این استاندارد ماده شماره 500 از آیین نامه ملی برق کشور آمریکا (NEC)  است.

•  استاندارد  IP 15 : این استاندارد بر اساس نواحی شکل گرفته است و برای زون بندی مناطق خطرناک مستعد حضور گازهای قابل اشتعال در صنایع نفت و گاز استفاده میشود. این استاندارد مربوط به انجمن نفت انگلیس (IP) است.

گواهی sil چیست؟

پرسش و پاسخ های تخصصی

1- چه عواملی در تعیین زون بندی تجهیزات ضد انفجار تأثیرگذارند؟
عوامل زیر در تعیین زون بندی تجهیزات ضد انفجار تأثیرگذار هستند :
1. نوع و خطر احتمالی انفجار :  این عامل بر اساس خطرات احتمالی انفجار در محیط مورد نظر، مانند نوع مواد قابل اشتعال و میزان آنها، فشار و دما، وجود گازها و بخارها و غیره، تعیین می‌شود.

2. دسته بندی منطقه‌ها :  مناطق مختلف بر اساس میزان خطر انفجار به مناطق مختلفی تقسیم می‌شوند. این دسته بندی شامل منطقه 0 با خطر بالا  تا منطقه 2 با خطر کمتر  است.

3. استانداردها و مقررات :  استانداردها و مقررات مربوط به تجهیزات ضد انفجار نیز تأثیرگذار هستند. این استانداردها شامل استانداردهای ملی و بین‌المللی می‌شوند که توسط سازمان‌ها و مراجع مختلف صادر می‌شوند.

4.  نوع تجهیزات :  نوع تجهیزات ضد انفجار نیز در تعیین زون بندی تأثیرگذار است. تجهیزات مختلف بر اساس قابلیت‌ها و ویژگی‌های خود، در مناطق مختلف قابل استفاده هستند.

5. میزان تهویه و تهویه‌ی مکان :  میزان تهویه و تهویه‌ی مکان نیز در تعیین زون بندی تجهیزات ضد انفجار تأثیرگذار است. مکان‌هایی با تهویه مناسب و قابلیت تخلیه گازها و بخارها، مناطق کمتر خطرناکی به حساب می‌آیند.

6. تجهیزات جانبی :   تجهیزات جانبی مورد استفاده در کنار تجهیزات ضد انفجار نیز می‌توانند در تعیین زون بندی تأثیرگذار باشند. این تجهیزات شامل سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق، سیستم‌های ایمنی و غیره می‌شوند.

2- آیا زون بندی تجهیزات ضد انفجار در همه صنایع و محیط‌های کاری لازم است؟
بله، زون بندی تجهیزات ضد انفجار در همه صنایع و محیط‌های کاری بخصوص در صنایع نفت و گاز بسیار حیاتی است.

3- چگونه می‌توان زون بندی تجهیزات ضد انفجار را انجام داد؟
برای زون بندی تجهیزات ضد انفجار، ابتدا باید منطقه‌های خطرناک را شناسایی کنید.  سپس بر اساس استانداردهای مربوطه، مناطق را به زون‌های مختلف تقسیم کنید. در این فرآیند، باید از تجهیزات مخصوص ضد انفجار استفاده کنید و از مواد مناسب برای ساختارها و تاسیسات استفاده نمایید. همچنین، باید از روش‌های ایمنی مربوطه برای نصب و استفاده از تجهیزات ضد انفجار استفاده کنید. در نهایت، باید این زون‌ها را با علامت‌گذاری مناسب و آموزش‌های لازم به کارکنان معرفی کنید.

4- چه تجهیزاتی برای زون بندی تجهیزات ضد انفجار استفاده می‌شود؟
برای زون بندی تجهیزات ضد انفجار، از تجهیزات زیر استفاده می‌شود :
1. ترمینال‌های ضد انفجار :  این ترمینال‌ها برای اتصال و انتقال سیم‌ها و کابل‌ها در محیط‌های خطرناک استفاده می‌شوند. آنها از جنس‌های ضد انفجار ساخته شده‌اند و از انفجار گسترش نمی‌دهند.

2. سوئیچ‌ها و رله‌های ضد انفجار :  این تجهیزات برای کنترل و مدیریت جریان برق در محیط‌های خطرناک استفاده می‌شوند. آنها از جنس‌های ضد انفجار ساخته شده‌اند و از انفجار گسترش نمی‌دهند.

3. لامپ‌ها و روشنایی‌های ضد انفجار :  این تجهیزات برای روشنایی مناطق خطرناک و جلوگیری از انفجار در صورت وقوع حادثه استفاده می‌شوند. آنها از جنس‌های ضد انفجار ساخته شده‌اند و از انفجار گسترش نمی‌دهند.

4. کابل‌ها و محافظ‌های ضد انفجار :  این تجهیزات برای انتقال امن سیم‌ها و کابل‌ها در محیط‌های خطرناک استفاده می‌شوند. آنها از جنس‌های ضد انفجار ساخته شده‌اند و از انفجار گسترش نمی‌دهند.

5. دستگاه‌های اعلام حریق ضد انفجار :  این تجهیزات برای تشخیص و اعلام حریق در محیط‌های خطرناک استفاده می‌شوند. آنها از جنس‌های ضد انفجار ساخته شده‌اند و از انفجار گسترش نمی‌دهند.

6. دستگاه‌های اندازه‌گیری و کنترل ضد انفجار :  این تجهیزات برای اندازه‌گیری و کنترل پارامترهای مختلف در محیط‌های خطرناک استفاده می‌شوند. آنها از جنس‌های ضد انفجار ساخته شده‌اند و انفجار را گسترش نمی‌دهند.

جمع بندی

زون بندی مناطق خطرناک یک فرایند مهم و ضروری در صنایع فرآیندی است که به منظور کاهش ریسک حریق و انفجار و افزایش ایمنی کارکنان و تجهیزات انجام میشود. برای زون بندی مناطق خطرناک، استانداردهای مختلفی وجود دارد که بر اساس معیارهای مختلف، مناطق را به زونهای مختلف تقسیم میکنند. این زونها نشاندهنده سطح خطر هر منطقه هستند و بر اساس آنها، تجهیزات مناسب و مطابق با استانداردهای ایمنی انتخاب و نصب میشوند.

همچنین، با تقسیم بندی محیط به مناطق کوچکتر، امکان کنترل و نظارت بر تجهیزات ضد انفجار بیشتر می‌شود و در صورت بروز خرابی یا نقص در تجهیزات، تعمیر و تعویض آن‌ها به راحتی انجام می‌شود. بنابراین، رعایت استانداردها و مقررات مربوطه در زمینه زون بندی تجهیزات ضد انفجار بسیار حائز اهمیت است و باید به دقت انجام شود.